یخچال ها :

بیشترآب شیرین ذخیره شده در روی زمین، به صورت یخ است ، یخچال ها توده های عظیم یخ و برفی هستند که بیشتر از هر جای دیگر در دو قطب زمین قرار دادند. اگر روزی هوای یخ های روی زمین آب شوند، آب دریاها ده متر بالا می آید.
البته بجز یخچال های قطبی، در دره های کوههای بلند که حتی در فصل تابستان هوا در آن جا بسیار سرد است، همه برف ها ذوب نمی شوند و در طول سالهای متمادی یک یخچال بوجود می آید. اما حجم این گونه یخچال ها در مقایسه با حجم یخچال های قطبی، بسیار ناچیز است.

آبیاری :

پس از هر بار بارندگی مقداری آب در روی زمین جاری می شود. در فصل بهار که قسمتی از یخ و برف موجود در روی کوه ها ذوب می شود، مقدار آب های جاری افزایش می یابد. البته عوامل متعددی بر میزان آب جاری اثر دادند که شیب زمین، جنس زمین، شدت و میزان بارندگی و پوشش گیاهی از آن جمله اند.

پیدایش رودها:
فعالیت رود:

سرچشمه ی بیشتر رودها در نقاط کوهستانی و ارتفاعات است. زیرا در این نقاط، بارندگی بیشتر است. آبی که به صورت جوی های کوچک از نقاط کوهستانی به سمت پائین سرازیر می شود، به علت شیب زیاد زمین ، انرژی زیادی دارد، پس مسیر خود را تخریب می کند و دره های کوچک و بزرگ پدید می آورد. جنس سنگ هایی که در مسیر رود قراردارند، در شکل دادن به دره، بسیار مؤثر است.
به مواد درشت و ریزی که توسط رود حمل می شوند، آبرفت گفته می شود. مواد همراه آب یا در کف رودها، رسوب می کنند. یا آن که به داخل سدها، دریاچه ها و دریاها می روند.

مواد آبرفتی دو ویژگی دارند تقریباً گرد و بدون زاویه اند. از جنس های مخالفند. دلیل این دو ویژگی چیست؟ آبرفت ها را معمولاً در پای کوهها می توان یافت. و گاهی وسعت آنها زیاد است.

سدسازی :

در بیشتر نقاط زمین آب های جاری قبل از اینکه مورد استفاده قرارگیرند، از دسترس خارج می شوند و به دریا، دریاچه ها و مرداب ها می ریزند. سدسازی یکی از راههای است که به وسیله آن می توان از آب های جاری استفاده های بهتر و بیشتری کرد.

آب های زیرزمینی:

تعداد زیادی از آب شیرین در زیرزمین ذخیره می شود. قسمتی از آب باران و ذوب برف ها در خاک سست یا سنگهای دارای ترک و شکاف نفوذ می کند.

خاک یا سنگی که آب بتواند در آن داخل شود، نفوذ پذیر است. بعضی از سنگ ها مانند ماسه سنگ ،نفوذ پذیرند. اما بعضی از سنگ ها و خاک ها مانند خاک رس تقریباً غیرقابل نفوذاند. و آب نمی تواند در آن ها داخل شود. آب تا جایی در زمین پائین می رود، که به سنگ های غیرقابل نفوذ برسد. لایه های آبدار همیشه در روی لایه های نفوذ ناپذیر تشکیل می شوند. ضخامت لایه ی آبدار به عواملی مانند مقدار بارندگی سالیانه، میزان نفوذ پذیری خاک و سنگ ها و مقدار برداشت آب، از عوامل مهم به حساب می آیند.

استفاده از آب های زیرزمینی:

در بسیاری از مناطق کشور ما، از آب چاه و چشمه برای آشامیدن و آبیاری زمین های کشاورزی و باغ ها و مصارف دیگر استفاده می شود. چاه را در محل هایی حفر می کنند که اطمینان دارند در زیر آن لایه های آبدار وجود دارد.

مشکلات مربوط به چاهها:

امروزه به حالت افزایش مصرف، از چاهها آب بیشتری برداشت می شود و این عمل در بعضی از مناطق، از مقدار ذخیره آب زیرزمین می کاهد. جانشین شدن آب چاههایی که استفاده زیادی از آنها می شود به گذشت هزارها سال نیاز دارد.

دریاها و دریاچه ها :

تقریباً تمامی تحولات آب و هوایی تحت تأثیر دریاها هستند. علاوه بر آن، دریاها و دریاچه ها در تأمین غذای انسان و جانداران دیگر و همچنین در تأمین برخی از منابع معدنی،‌انرژی و حمل و نقل نقش مهمی دارند.

شوری آب دریاها و دریاچه ها:

زمانی که آب دریاها به وجود آمدند، آب آنها تقریباً خالص بود، اما امروزه اگر یک لیتر آب دریا را بجوشانید، حدود ۳۵ گرم نمک های مختلف از آن بدست می آورید که حدود ۲۷ گرم آن نمک خوراکی است.
شوری آب دریاچه ها بسیار متفاوت است. ممکن است آب برخی از دریاچه های شیرین باشد و از آن برای آشامیدن استفاده کنند. برخی از دریاچه ها هم آب شور یا بسیار شور دارند. هر لیتر آب دریاچه ی ارومیه نزدیک به ۳۰۰ گرم نمک دارد.

امواج :

عامل اصلی بوجود آورنده ی امواج، وقتی باد بر سطح آب می وزد، به علت وجود اصطکاک ،‌آب را در جهت خود حرکت می دهد و موج بوجود می آورد. هر چه باد شدیدتر باشد و به مدت طولانی تر بوزد. موج های بلندتر را ایجاد می کند. وقتی که موج به سوی ساحل پیش می آید به محلی می رسد که عمق آب بسیار کم است. در این حالت ته موج،‌با کف دریا برخورد می کند و در نتیجه انرژی زیادی بوجود می آید که می تواند سبب تخریب ساحل شود. گاهی زلزله های زیردریایی امواجی را در سطح آب ایجاد می کنند،‌این امواج با رسیدن به ساحل ،‌خرابی های زیادی را بوجود می آورند. ( تصویر امواج دریا ، ص ۹۸)

آلودگی محیط دریا:

منظور از آلودگی ، ورود مواد زیان آور ، به یک محیط است. بیشتر آلودگیهای دریایی در آب های ساحلی اتفاق می افتد. (تصویر منابع آلوده کننده آب دریا، ص ۱۰۰)

اطلاعات جمع آوری کنید
۱ – در کدام کوههای ایران یخچال دائمی وجود دارد؟

علم کوه – سبلان – دماوند

۲ – بزرگترین بخچال های کوهستانی کره زمین در چه نقاطی قراردارند؟

بزرگترین یخچال های کوهستانی کره زمین در فلات پامیر، تبت و ارتفاعات هیمالیا دیده می شود.

فکر کنید
برای خشک شدن چاه طرف راست، حداقل دو دلیل بیاورید.

۱ – نزدیک بودن دو چاه به یکدیگر؛
۲ – عمیق بودن طرف چپ، اگر در یک منطقه چاههای نزدیک به یکدیگر با عمق های متفاوت حفر می شود چاهی که عمق بیشتر دارد آب چاههای کم عمق را به طرف خود می کشد.

اطلاعات جمع آوری کنید.
۱ – آب چشمه های آب گرم چه تفاوتی با آب چشمه های معمولی دارند؟
دمای آب این چشمه ها گرمتر از دمای آب چشمه های معمولی است. آب اغلب این چشمه ها دارای مواد معدنی مختلف می باشد ک این مواد دارای خواص بهداشتی و درمانی است و در معالجه ی امراض پوستی و بعضی بیماریها مؤثر است که به این آب ها، آب های درمانی گفته می شود.

فکر کنید :
در آب دریاها و دریاچه ها مقداری … گازهای مختلف بصورت محلول وجود دارد که اکسیژن و کربن دی اکسید از بقیه مهم ترند. دلیل چیست؟
اکسیژن برای تنفس موجود است دریایی و کربن دی اکسید برای عمل غذاسازی گیاهان دریایی بسیار مهم است. این گاز اعمال شیمیایی زیادی انجام می دهند و نقش مهمی در رسوب گذاری دریاها و دریاچه ها و تغییر شکل بعدی آنها به عهده دارند.

فکر کنید :‌
۱ – گروهی از دانش آموزان درباره عوامل مؤثر بر شوری آب دریاچه ها اطلاعاتی جمع آوری کنند؟
– تبخیر آب دریاها
– رودها،‌یخچال ها و آب های زیرزمینی که مقدار فراوانی از املاح مختلف را به صورت محلول وارد آب دریا می کنند.
– آتش فشان های فعال در خشکی ها و زیر دریاها
– حل شدن مواد قابل حل موجود در بستر و ساحل دریا.

بحث کنید :‌
۱ – چگونه می توان بدون تعطیل کردن فعالیتهای صنعتی، دریاها را نیز از آلودگی ها حفظ کرد؟
۱٫ استفاده از فیلترهای جدا کننده برای جداکردن مواد آلوده کننده در فاضلاب های شهری، صنعتی و کشاورزی
۲٫ تصفیه آب های خروجی از مراکز صنعتی
۳ – جلوگیری از ورود فاضلاب های شهری و صنعتی به داخل آب دریاها
۴ – انتقال مواد آلوده کننده ی اب دریا به نقاط دورتر
۵ – پاکسازی رودهای آلوده از مواد مضر دریاها.

۲ – آیا افزایش جمعیت انسان بر محیط دریا هم اثری داشته است یا نه ؟
بله ، هر چه جمعیت انسان ها افزایش یابد نیاز به ماده و انرژی بیشتر شده و در نتیجه کارخانجات و فاضلاب های شهری و صنعتی و کشاورزی و … افزایش می یابد.